Hóró pínpín (Cell Division)| Adedoyinsọla Adegbaye& Raji Lateef

Lámèétọ́: Taofeeq Adebayo
Aṣàgbéjáde: Taofeeq Adebayo

Hóró ni oun kan tó kéré jùlọ nínú ẹ̀dá oníyè. Òun náà sì ni ìpìlẹ̀ ìṣẹ̀mí ẹ̀dá oníyè. Bákan náà, a lè rí hóró bíi irinṣẹ́ tí àwọn àmúṣe-iṣẹ́ (active) ẹ̀dá-oníyè gbáralé, tí ó sì ń mú ìlọsíwájú bá ìgbé ayé irú àwọn ẹ̀dá bẹ́ẹ̀ nítorí pé òun ni ọ̀pá-òdiwọ̀n tó kéré jùlọ fún ìṣẹ̀mí àwọn ẹ̀dá-oníyè. 

Hóró pínpín 
Èyí ni ètò bí hóró ìpìlẹ̀ (parent cell) ṣe ń pín sí hóró tuntun (daughter cells) méjì tàbí jù bẹ́ẹ̀ lọ. Ètò pínpín hóró máa ń wáyé nínú ètò ìyírapadà hóró (cell cycle). Nínú àwọn ẹ̀dá-oníyè abiwọ̀ kókó (eukaryotes), oríṣìí àwọn ẹ̀yà hóró pínpín méjì ni ó wà. Àwọn ni hóró pínpín oní-ìjọra (vegetative division/mitosis) àti hóró pínpín aláìní-ìjọra (reproductive division/meiosis). Hóró pínpín oní-ìjọra (vegetative division/mitosis) máa ń wáyé nígbà tí kò bá sí ìyàtọ̀ láàárín hóró tuntun àti hóró ìpìlẹ̀ nípa àwọn àbùdá ajẹmọ́ran tó wà nínú ọ̀kọ̀ọ̀kan wọn. Nínú ẹ̀kọ́ ẹ̀dá oníyè, hóró pínpín oní-ìjọra jẹ́ ètò ìyírapadà hóró (cell cycle) tó ń ṣe okùnfà kí kókó (nuclei) àwọn ẹ̀dà okùn-ìran (chromosomes) pín sí méjì. Irúu pínpín báyìí á fún wan ní àwọn hóró alábùdá ajẹmọ́ran kan náà (genetically identical cells) tí iye okùn-ìran ọ̀kọ̀ọ̀kan wọn kò sì yàtọ̀ sí ara. Ṣaájú hóró pínpín oníjọra (mitosis) ni Ìpele S (S Stage of interphase). Ìpele yìí níí ṣe pẹ̀lú dídá (synthesis) àwọn kẹ́míkà atọ́ka ìrandíran (DNA). Ìfihàn Aṣòpinyà Èròjà Ajẹmọ́ran (telophase) àti Ètò Pínpín Aláfojúrí (Cytokinesis) ló máa ń tèlé Ìpele S. Ìfihàn Aṣòpinyà Èròjà Ajẹmọ́ran (telophase) ni ìpele tí àwọn èròjà ajẹmọ́ran (genetic materials) inú èso kókó hóró (nucleolus) ti máa ń di pínpín sínú àwọn hóró tuntun ajọra (identical daughter cells) láti ara hóró ìpìlẹ̀ (parent cells). Ètò Pínpín Aláfojúrí (Cytokinesis) ló máa ń ṣe àfihàn pínpín oje hóró (cytoplasm), ẹ̀ya hóró kékèré (organelle) àti ìwọ-hóró (cell membrane) hóró ìpìlẹ̀ (parent cell) sínú àwọn hóró tuntun (daughter cells) méjì. Èyí máa ń wáyé pẹ̀lú pínpín kókó hóró, ní èyí tí a óò wá rí hóró tuntun méjì, tí àkónú ọ̀kọ̀ọ̀kan wọn kò sì ní yàtọ̀ sí ara wọn. 

Ẹ̀dá Oníyè Aláìníwọ̀ Hóró (Prokaryotes) máa ń tèlé ìlànà hóró pínpín oníjọra (vegetative cell division) tí a mọ̀ sí hóró pínpín alójúlódì (binary fission). Ìlànà yìí ló máa ń mú kí pínpín àwọn èròjà ajẹmọ́ran (genetic materias) sínú hóró tuntun méjì tí ọ̀kan ò níí ju èkejì wáyé. Yàtọ̀ sí ìlànà pínpín hóró alájúlódì (binary fission) tó máa ń wáyé nínú àwọn Ẹ̀dá Oníyè Aláìníwọ̀ Hóró (Prokaryotes), a ṣàkíyèsí ìlànà mííràn tí a mọ̀ sí àṣẹ̀ṣẹ̀yọ (budding).

Fún àwọn ẹ̀dá oníyè oníhóró kan (unicellular organism), (bí àpẹrẹ Àmóẹbà (Amoeba)), pínpín hóró kan túmọ̀ sí ètò bíbí (reproduction) – èyí túmọ̀ sí pé ìṣẹ̀dá odidi ẹ̀dá oníyè kan ló wáyé. Nígbà mííràn hóró pínpín oníjọra (mitotic cell division) lè ṣẹ̀dá ẹ̀dá oníyè tuntun nínú ẹ̀dá oníyè oníhóró púpọ̀ (multicellular organism), bí àpẹrẹ, igi oko tó hù ní ìlànà gígé (cutting). Hóró pínpín oníjọra (mitotic cell division) máa ran ẹ̀dá oníyè oníbìí ìbálòpọ̀ (sexually reproducing organism) lówọ́ láti wáyé látara ọlẹ̀ oníhóró kan (tí òun fúnra rẹ̀ wáyé látara hóró pínpín aláìní-ìjọra – meiosis – tó wáyé látara ètò ìbísí takọtabo – gametes).

Hóró pínpín ṣe pàtàkì fún ìdàgbàsókè, àtúnse àti dídá hóró tuntun nínú àgọ́ ara. Ohun tó jẹ́ àfojúsùn pàtàkì nínú ètò hóró pínpín ni ìdáàbò bò apó ẹyọ-ìran (genome) inú hóró ìpìlẹ̀ (original or parent cell). Kí hóró tóó di pínpín, a gbọ́dọ̀ ṣe ẹ̀dà ìmọ̀ ajẹmọ́ apó ẹyọ-ìran (genomic information) tí ó wà ní ìpamọ́ nínú okùn ìran àtipé ẹ̀dà náà gbódọ̀ jẹ́ pínpín lókan-ò-ju-ọ̀kan láàárín àwọn hóró tuntun tó wáyé.