Àtẹ̀jáde

Ìmọ̀ Kẹ́míkà (Chemistry)

Èròjà aláìlábùla (pure elements)

Science in Yoruba

Ki ni awọn onimọ ijinlẹ n pe ni èròjà alailabula (pure element)? Bi a ba wo ayika, orisirisi nnkan  ni a o rii ti o yi wa ka. Bi a ṣe n ri awọn nnkan didi  ni a o maa rii awọn nkan olomi. Bi a ṣe n ri awọn nkan to jẹ gaasi ni a o màa ri awọn ohun miran ti wọn  o fara jọ gaasi rara. Bi a ba waa ro arojinlẹ, o ye ki a le beere awọn ibeere kan Kilo de ti igi fi jẹ ohun lile ti omi si jẹ ohun to n san? Kilo de ti awọn ohun elepo  fi maa n fa jọọ ti eyi ko si ri bẹẹ fun omi? Kilo de ti awọn igi fi le dagba sii ti okuta ko si le tobi ju bi o ṣe wa lọ? Ki a to le dahun gbogbo awọn ibeere yi, a ni lati mọ itumọ ohun ti wọn n pe ni eroja alailabula.

Eroja alailabula ni eroja kẹmika ti o jẹ pe ohun nikan ni o pilẹ ohun kan. Ẹ jẹ ki a fi góòlù ṣe apejuwe. Ti a ba fọ góòlù si wẹwẹ debi kẹmika to kere ju ninu góòlù, kẹmika góòlù naa ni a o ba nibẹ. Eyi tumọ si pe góòlù jẹ eroja alailabula. Eyi ko ri bẹẹ fun omi. Ti a ba fọ omi si wẹwẹ debi awọn kẹmika to kere ju ti o jẹ pe awọn ni wọn pilẹ omi, eroja alailabula meji ọtọọtọ Ọksijin (oxygen) ati Haidirojiini (hydrogen)  ni a o ba nibẹ. Eyi tumọ si pe omi kii ṣe eroja alailabula. Akanpọ eroja (compound) nii ṣe.

Orisirisi eroja alailabula ni awọn onimọ  ijinlẹ ti ṣe awari wọn. Apẹẹrẹ awọn eroja alailabula yi ni wúra (gold), baba (copper), fadaka (silver) imi ọjọ (sulphur), ọksijin (oxygen) ati haidrojin (hydrogen).

Ọgọfa-din-meji (118) ni awọn eroja alailabula ti a ti ṣe awari wọn. Ninu eyi, mẹrinlelaadọrun (94) ni o jẹ pe wọn jẹ eroja alailabula aitọwọda,  nigba ti awọn eroja alailabula  mẹrinlelogun (24) yoku jẹ atọwọda. Gbogbo awọn eroja alailabula yi ni awọn onimọ ijinlẹ to sinu  atẹ eroja alailabula (Periodic table).

Ohun gbogbo ti o wa ni orilẹ aye pata lo jẹ pe awọn eroja alailabula yi  ni o pilẹ wọn. Fun apẹẹrẹ bi a ba fọ ọmọ ẹda eniyan si wẹwẹ debi awọn kẹmika to kere julọ, a o rii pe ọksijin, kabọn (carbon),  haidirojin (hydrogen) ati naitrojin (nitogen) ni o ko mẹrindinlọgọrun ninu ida ọgọrun (96%)  gbogbo ohun ti a n pe ni ara ọmọ eda eniyan.

Awọn eroja alailabula yi ati bi a ṣe kan wọn pọ ni o n sọ bi nnkan ti wọn pilẹ rẹ yoo ṣe ri.  Fun itẹsiwaju lori ẹkọ yii, ẹ jẹ ka pade lori apa keji

Ìrìnkèrindò (Exploring the Universe)

Irinkerindo ninu agbanla aye (universe) kini: Ile aye

Science in Yoruba

Ẹ jẹ ka bẹrẹ irinkerindo wa lati inu fasiti  UI ni ilu Ibadan. Bi o ba wuwa a le lọ si ilu miran bii Iseyin, Oyo ati bẹẹbẹẹ lọ. Akojọpọ awọn ilu ni o di ohun ti a n pe ni ipinlẹ. A le lọ lati ipinẹ Oyọ si ipinlẹ Eko. Bakan naa ni a le lọ si awọn ipinlẹ ni ilẹ awọn Ibo. A si le lọ si awọn ipinlẹ ni ilẹ awọn Hausa. Agbarijọpọ awọn ipinlẹ yi ni o di ohun ti an pe ni orilẹ-ede Nigeria.

A le kuro ni orilẹ ede Nigeria ki a lọ si orilẹ ede Chad. To ba wu wa a tun le lọ si orilẹ ede Ghana. A tun le lọ si Egypt ati bẹẹbẹẹ lọ. Awọn  orilẹ ede ti a ri ni sakaani wa lorileede Nigeria lo parapọ di orilẹ Africa (continent of Africa).

Awọn orilẹ miran naa tun wa. Lara wọn ni a ti ri, Orliẹ Europe, Orilẹ Asia, Orilẹ North America, Orilẹ South America, Orilẹ Australia ati orilẹ Antarctica. Yatọ si awọn orilẹ yii, a tun ni awọn erekuṣu (island) keekeeke. A pẹẹrẹ ni: Iceland

Awọn orilẹ, awọn erekuṣu ati okun to yi wọn ka lo parapọ di ile aye ti awọn oloyinbo n pe ni Earth. Gbogbo ohun ti a n pe ni ile aye ko ju eyi lọ: okun, awọn erekuṣu ati awọn orilẹ.

Gẹgẹ bi ile ise National Geographic ṣe tẹẹ jade, ti a ba da ile aye si mẹrin, o fẹẹ to ida mẹta ti okun ko ninu gbogbo ohun ti a n pe ni ile aye.